+0 به یه ن
آلفونس دوده فرانسه لی یازیچی - توركجه یه چئویرن : ر.صفری
قایناق: اینفو تورك ( تبریزین ارك قالاسی) سایتی
او گون اوخولا گئجیكمیشدیم و اؤیرتمنیمین منه قارشی نئجه داورانیشیندان یامان قوْرخوردوم. اؤزللیكله ده كی او گون ” دیل گرامری “ درسینی سوروشاجاقمیش و من او درسدن بیر كلمه بیله اؤیرنمه میشدیم.بیر آن خاطیریمدن كئچدی كی درس هابئله اوْخولو بوراخیب چؤل –باییرا ساری گئدم. هاوا ایستی و اوره یه یاتیم ایدی و قوشلار اورماندا اوخویوردولار . بونلار , دیل درسیندن فازلا منی اؤزونه ساری چكیردی اما اؤزومو ساخلاشدیریب و حیزلیجا اوْخولا ساری گئتدیم.
كد خدانین ائوینین اؤنوندن كئچركن , ملتین اورادا دایانیب و دوواردا اولان اعلانی اوخومالارینی گؤردوم. ایكی ایل اولاردی كی كنده یئتیشن كدرلی و پیس خبرلر اوردان یاییلاردی . او اوزدن ایدی كی دایانمادان كئچیب و اؤزو- اؤزومه بئله دئییردیم كی ” گؤره سن بیزه یئنه نه یوخو گؤروبلر؟“ و اوخول یولونو اؤنومده دوتوب تلم – تله سیك اؤزومو اوْرایا چاتدیردیم. عادی زامانلاردا, درسین باشلانغیجیندا ,اؤیرنجی لرین های – كوی سالمالاری و اوُجادان درسی تكرارلامالارینین سسی كندین كوچه - باجالارینی بورویردی و اویرتمن ده الینده كی آغاجینی ماسالا چیْرپیب ( ساكت اولون ) دئیه ردی. او گونده من بئله دوشونوردوم كی دوروم قاباقكیلار كیمی اولاجاق و هامینین های – كویونون ایچینده یاواشجاسینا صینیفه گیریب بیری بیلمه دن یئریمده اوتوراجاغام.اما او گون منیم دوشوندوكلریمین تام ترسینه اوْلدو اوخولدا ائله ساكیت لیك و سس سیز لیك حاكیم ایدی كی سانكی بیریسی بیله اورادا یوخ ایدی.پنجره دن صینیفین ایچریسینه باخدیم. اؤیرنجی لر اؤز یئرلرینده اوْتورموشدولارو اؤیرتمن ایسه قورخونج آغاجی الینده ایكن درس اوْتاغیندا آددیم آتیردی. قاپینی آچیب و او سس سیزلیك و سكوتدا اوتاغا گیرمم گره كیردی. گؤرونوردو كی نه قده ر بو ایشدن چكینیرم. اما اؤزومه گوج وئریب اوتاغا گیردیم.اؤیرتمنیم هئچ آجیقلی و توتغون اولمادان مهربانجاسینا منه باخیب سایغیلیقلا دئدی: یئرینده اوتور ؛ آز قالیردی درسی سنسیز باشلایاق. صندللرین قیراغیندان كئچیب دایانمادان یئریمده اوتوردوم. قوروخوم توكولوب و دینج اولدوقدان سونرا تزه جه باشا دوشوردوم كی اؤیرتمنیمیزین گونده كی كهنه گئییمی اَینینده دئییل و رسمی گئییمینی گئییبدیر. اوندان علاوه صینیفی رسمی آنلارا عایید اولان اؤزل بیر گؤزللیك و شكوه بوروموشدو.اما هامیسیندان شاشیرتیجی اولان اتاغین سون سیراسیندا كی عادی زامانلار دا بوش قالان صندللرینده اوتوران, كندین بؤیوكلری ایدی. اونلارین آراسیندا كدخداو پستچی مامورونو و نئچه نفر آغ ساققاللاردان گؤرونوردو.هامیسی توتقون و كدرلی گؤرونوردولر.بیر یاشلی كیشی اسكی الفبا كیتابینی دیزلری اوسته آچیب , ایری گؤزلویونون آرخاسیندان اونون حرف و خطلرینه باخیردی. او زامان كی من بو احوالاتدان شاشیریب قالمیشدیم اؤیرتمنی اؤز یئرینده اوتورموش و من اوتاغا گیرن آندا منیمله دانیشدیغی كیمی ایستی اما سرت سسله دئدی: ” اوُشاقلار ! بو سونونجو دونه دیر كی من سیزه درس دییه جه یم . دشمنلر امر ائدیبلر كی بو بؤلگه نین اوْخوللاریندا , اؤز دیللریندن باشقا بیر دیلده درس وئریلمه سین. یئنی اؤیرتمن یارین گله جك و بوُ میللی دیلینیزده اوْلان سوْن درسدیر كی بو گون اوخویورسوز. سیزدن ایسته ییرم كی بو درسه دقت ائدین.“ بو دانیشیقلار منی چال – چئویر ائتدی. بللی اولدو كی كد خدانین دوواریندا وورولان اعلان بو ایمیش: ” بوُندان سوْنرا كندین اوُشاقلارینا مللی دیللرینی اؤیرتمك یاساقدیر“. بلی بوُ منیم دیلیمده اوْلان سوْن درس ایدی. اوْنو داها اؤیرنمه یه جه ییمه مجبور ایدیم و ائله او قده ر بیلدیییمه قناعت ائتمه لی ایدیم.بوندان اؤنجه اؤمرومون اوُزون ساعاتلارینی نئجه هدر ائتدیییمدن و اوْخولا گئتمك یئرینه باغا – چؤله گئدیب و باشی سویوقلوق ائتدیییمه گؤره تاسف له نیردیم. او كیتابلار كی بو زامانا كیمی منه آغیر و غم گتیرن ایدی دیل و تاریخ درسی كی چوخ چتینلیكله اونا باخا بیلیردیم ایندی منه اَن اسكی دوستلار یئرینده ایدی كی اونلاردان آیریلماق منی اینجیدیردی.اؤیرتمنیمه گؤره ده بئله دوشونوردوم.اوندان آیریلماق و داها اونو گؤرمه مك فیكری , منه ائتدییی تنبیه لرین و آغاج چارپمالارینین آجیسینی خاطیریمدن چیْخاردیردی. ایندی بللی اولدو كی اؤیرتمنیمیز نییه اَن یاخشی گئییمینی گئییب و نییه كندین آغ ساققاللاری صینیفین آرخاسیندا اوتوروبدولار. اونلار بوندان اؤنجه اوْخولا گلمه دیكلرینه گؤره تاسف له نیردیلر و بئله سانیردیلار كی بو سون درسده حاضیر اوْلماقلا اؤیرتمنین گئجه – گوندوز چكدییی 40 ایل بویوندا اولان زحمتلریندن و اوخولدا خدمت گؤستردیییندن تشكر ائتمك اولوردو.
بو فیكیرلره دالمیشدیم كی منی آدیملا سسله دیلر. آیاق اوسته دوُروب و درسه جواب وئرمه لی ایدیم.او آندا بوتون وارلیغیمدان كئچه بیلردیم كی تكجه دیل گرامری درسینه یاخشی جواب وئرم اما ائله بیرینجی آندا دایانیب قالدیم . باش قالدیْریب اؤیرتمنین گؤزونه باخماغا هئچ گوجوم یوخ ایدی. بو آرادا اونون دانیشیغینی ائشیتدیم كی مهربانجاسینا دئییردی: ”اوْغول ؛ سنی قینامیرام , چون اؤزون آرتیق دانلانیبسان . گؤرورسن كی نه اوز وئریبدیر.انسان هر آن اؤزونه دئییر كی واخت واردیر. اؤیرنه جه یم .اما گؤرورسن كی نه اوْلایلار اوز وئره بیلر. یازیقلار اولسون كی بیز اؤیرنمه یی باشقا گونه بوراخیریق. ایندی بو ملیت كی زور ایله بیزه باشلیق ائدیرلرحاق لاری واردیر كی بیزی دانلاییب و دئسینلر: ” سیز نئجه دئییرسیز كی اؤزگور و مستقل سیزآنجاق هله اؤز دیلینیزده یازیب اوْخویا بیلمیرسیز ؟ “ بونونلا بئله اوغول تكجه سن سوچلو دئییلسن . بیز هامیمیز دانلانیلمالیییق. آتالار و آنالار دا سیزین تربیت و یئتیشمه نیزده اسیرگه نیبلرو سیزی بیر ایشه گؤندرمكدن و پول – پارا قازانمانیزدان داها چوخ خوشلانیبلار. مگر من اؤزوم دانلانیلمالییام ؟ ! سیزی درس اوْخوماغا تشویق و وادار ائتمك یئرینه ,دؤنه لر باغیمین سووارماغینی ایسته مه دیم می؟ و اوْووا چیخماق گؤیلومه دوشنده سیزی اؤز باشینا بوُراخمادیم می؟ . اؤیرتمن هر قوْنودان سؤز آچدی و سوْنوندا سؤزو ملی دیله چاتدیردی و دئدی: ” بیزیم دیلیمیز دونیانین اَن شیرین و یئتگین دیللرینین سیْراسیندادیر و بیز اؤز آرامیزدا اوْنو قوْرویوب ساخلامالیییق ؛ چون بیر ملت دوشمن الینده اسیر اولوب و یابانجیلارا مغلوب اولدوغو زامان اؤز دیلینی قورویوب ساخلاماقلا بونا بنزر كی دوستاقدا ایكن اورانین آچارینی الینده ساخلاییبدیر.
سونرا بیر كیتاب گؤتوروب دیل گرامری درسینی وئرمه یه باشلادی. او گون او درسی نئجه راحاتجاسینا اؤیرند یییمه شاشیردیم. هر نه دئییردی منه چوخ راحات گلیردی و بئله دوشونوردوم كی هئچ بیر زامان ایندییه كیمی بو درسه بو قده ر ماراقلی اولمامیشدیم. و اؤیرتمن ده ایندییه دك بئله دقتله درس اؤیرتمه میشدی. دئیه سن بو ایستكلی كیشی آیریلمادان اؤنجه بوتون بیلیك و علمینی بیزیم قافامیزا قویماغی ایسته ییردی. درس سونا چاتدیقدان سونرا سیْرا تاپیشیریقلارا یئتیشدی.اؤیرتمن بیزه یئنی باشلیقلار سئچمیشدی كی اونلارین باشیندا ” وطن , دوغما یورد, میللی دیل “ كیمی سؤزلر گؤزه چارپیردی. میزلریمیزین قیراغینا آسیلان بو باشلیقلار صینیفین دؤرد بوُجاغیندا سانكی گؤیلرده اَسیلن میللی بایراغا بنزه ییردی. بوتون اؤیرنجی لری نئجه درس و تاپیشیریقلاریندا دقتلی و هوسلی اولدوقلارینی و نه قده ر سكوتا دالماقلارینی بیله بئینینه سیغیشدیرماق اولمازدی. او سكوتدا كاغیذ اوسته چكیلن قلملرین سس یندن باشقا بیر سس قوُلاغا دَیمیردی.
قوشلار اوخولون دامیندا یاواشجاسینا اوخویوردولار و من اونلارین سسینه قولاق آسا- آسا اؤزومده بئله فیكیرلشیردیم كی گؤره سن بونلاریدا یابانجی دیلده اوْخوماغا مجبور ائده جكلر؟
هردن باخیشیمی دفترین صحیفه سیندن گؤتورنده اؤیرتمنی ترپنمه دن اؤز یئرینده دوُرموش گؤروردوم كی برلمیش باخیشلاری ایله اؤز چئوره سینه باخیردی. دئیه سن ایسته ییردی بوتون اوخولون شكیلینی كی دئمك اولاردی اونون ائوی ساییلیردی اوره یینده ساخلاسین. فیكیرائدین!
تامام 40 ایل اوْلاردی كی او بورادا یاشاییب و بوُ اوْخولدا درس اؤیرتمیشدی. تكجه بورادا دَییشن لر میزلر و صندللریدی كی زامان بویوندا چورویوب بوْیاسیز اولموشدولار و نئچه كیچیك آغاجی كی تزه گلدییینده اوخولون باغینا اكمیشدی ایندی آرتیق بؤیوك و اوجا آغاجا دؤنموشدولر . اونلاری قویوب ترك ائتمك نه قدر بو كیشییه اوزگون و آجی اولاردی . تكجه اوخولون حیطی یوخ بلكه وطن توپراغینی ابدی اولاراق ترك ائدیب اونونلا وداع لاشماق چوخ چتین اولابیلردی. بونونلا بئله اونون اوركلی اولماغی و قانی سویوقلوغونون چوخلوغوندان درسین سون ساعاتلارینی باشا چاتدیردی. تاپیشیریقلاری یازاندان سونرا تاریخ درسینی اوخودوق. او زامان اوشاقلار اوجا سسله درسی تكرارلادیلار. اوتاغین سوْن سیْراسیندا اوْتوران كندین یاشلی كیشیلریندن بیریسی كی كیتابی دیزلری اوسته آچیب و ایری گؤزلویونون آرخاسیندان اونا باخیردی اؤیرنجی لر ایله سس سسه وئریب اونلارایله بیرگه درسی تكرارلاییردی. اونون سسی ائله سئوینج و هیجانلا چیخیردی كی بیز اونو ائشیتدیكده قریب بیر حالا دوشوب و گولمكده آغلاماغا بیله هوس ائدیردیك.
یازیقلار! اوخولون بو سون گونونون خاطیره سی هر آن بیزیم اوره ییمیزده قالاجاق.
بو آرادا واخت سونا چاتدی و گون اوْرتا اولدو بو آندا مشق و تمریندن قاییدان یابانجی عسگرلرین شیپور سس لری كوچه نی بورودو. اؤیرتمن رنگی سولموش حالدا آیاغا قالخدی , او گونه كیمی اونو بئله عظمتلی گؤرمه میشدیم دئدی: ” ... دوْستلار,اوُشاقلار, من ... من “
اما قهر وكدر بوْغازیندا سسی سیندیردی. سؤزونو سونا چاتدیرا بیلمه دی.سونرا اوزونو دؤندریب بیر تیكه گچ گؤتوردو و هیجان و آغری دان اَسن اَلی ایله قارا تاختادا بو یازیلاری گؤزل یازی ایله یازدی: ” یاشاسین وطن“ او آن یئرینده دوُروب باشینی دوُوارا سؤیكه دی و بیر سؤز دئمه دن اَل اشاره سی ایله بیزی بئله باشا سالدی كی : گئدین , آللاه سیزی قوْروسون.
سون.
یازان: آلفونس دوده