الف) اسكی توركلرین اؤلوم مراسیم لرینه گیریش

هر ایل تیكرار اولاراق بیر اساطیری- تاریخی شخصین آدینا مراسیم توتماق توركلرین اسكی دب لرینده ن اولموش دور «داها سونرالار توركلر باشقا دین لره گیرینجه،بو اسكی دین آیین لر،میللی بیر عرف و عادت حوكمونه گیرمیش دیر. توركلرده بوندان باشقا «یوخاری دا ماوی سا» ایله «آشاغی دا قارا یئر» آدلی ایكی دینی umde داها واردیركی ایشته توكیو Tu-kiie لرده بونا «یئرسوب/یئرسو» پری لرینه آتا سایدیق لاری قوردون نامینه ایلده بیردفعه دینی مراسیم یاپیلدیغینا،یئنه ایلده بیر دفعه «روح سا» یا مخصوص مراسیم ایله عیبادت ائدیلدیگینه راست گلیریك

سیاووش آدینا ایسه هر ایل مراسیم توتولارمیش.سیاووش ناغیلی اصلینده بیر تورك ناغیلی اولموش،فردوسی بو ناغیلی تورك قایناقلاریندان آلیب،منیمسه ییب،پارس ادبیاتی آدینا یایمیش دیر.بو ناغیل طبیعتین اؤلوب- دیریلمه سی ایله اویارلی اولوب،سومئر توركلرنین،دوموزی­سی ایله بیرله­شیب ایندیكی«ایل بایرامی» كیمی جانلانمیش دیر

«معبود-دوموزی» هر ایلین قورتولانیندا شهید اولموش یئنی ایلین باشلانیشیندا یئنی ده­ن دوغولارمیش.سیاووشون یوغ مراسیمی اورتا آسیادا یئرلشن رساملیق منعتینده بویؤك ائتگی قویموشدور.نرشخی سیاووشون اؤلومو ایله باغلی آغلی لارین اولدوغونو قئید ائدیر.بیزجه بو آغی لارین ایزلری نی شاهنامه ده تاپماق اولار.سیاووش خالق بگه­نیلن اولدوغوندا اونون اؤلوم گونو- ایلین ایلكین گونو،گون چیخمادان- موغ لار (زرتشت دینی نین روحانی لری) اونون قبیری اوستونه خوروز آپاریب،قوربان ائده­رمیش، لر.كاشغرلی محمود بو مراسیمی بئله آنلادیر: سیاووش آدلانان افراسیابین قیزی «قاز»ین حیات یولداشی اورادا (ینكند- تورك یوردو،سرحده یاخین بیر شهر) اؤلدو.محبوس لار هر ایل بیر كرّه اونون اولدوغو یئرده توپلانیب قوربان كسیب آغلایار،قوربانین قانینی ایسه اونون قانینا (بلكه ده قانین آرخه یعنی یئره) سپرلر،بو ایسه اونلارین دب لری دیر.

ایندی ایسه بو كیمی مراسیم لر بوتون شیعه موسلمان لاری طرفینده­ن هر ایل ایمام لارین شهید اولدوغو گون لرده كئچیریلیر،.محرم آیی قمری ایلی­نین ایلك آیی دیر.بیز بو«آی»آ عایید مراسیم لری سلماس شهری­نین گؤز اؤنونه آلیب قیسّاجا قئید ائدیریك.بو قونویا گئنل یاناشیب باشقا شهرلرده كی مراسیم لری ده قئید گتیرمك سونرانین ایشی اولاجاق دیر،آللاه قویسا.

ب) سلماس دا محرم لیق مراسیم لری

سلماس دا قدیم زامان لار محرم آیینا اون- اون بئش گون قالان قاباغا چیخیب مچیدلری،قارالار ایله ایمام حسین حماسه سینده ن آسیلی اولان علم لر- بایراق لارلا بزه ییب اوخوماغا حاضیر ائده ردیلر.محرم آیی نین قاباغینا چیخماق- اوروجلوق آیی كیمی- آذربایجانین باشقا شهرلرینده ده واردیر.اؤرنك اوچون،تبریزده اون گون محرم لیغا قالان شاخسئی دسته سی چیخار.آنجاق مراسیم لرین اصل باشلانغیجی،مچیدلرین اوخوماغی،محرم آیی نین اوولینده اولور.

محرم اوولینده ایمامین شهید اولما گونونه ده ك(عاشورا گونو) هر گون بیر شهید حصر اولوب اونون احوالاتیندان دئمك سلماس شهرینده عمومی بیر دب دیر.بو احوالات دین آدام لاری طرفینده ن منبر اوستونده،منبر آیاغینا دوران،مرثیه اوخویان (روضه خوان)لار طرفینده ن هابئله نوحه اوخویان لارین سؤیله دیك لری نوحه لرده بیان ائدیلیر.آنجاق محرمّین دوققوزونجو گونو(تاسوعا گونو) ابولفضل حضرت لرینه،اونونجو گون (عاشورا گونو) ایمام حسینه حصر ائدیلیر.تاریخ بویو توركلر آراسی حضرت ابولفضل چوخ سئویلن شخصیت لرده ن اولموش دور

هر گئجه مچیدلرده روحانی لرین دانیشیق لاریندان،مرثیه اوخویان لارین كربلا احوالاتینی حزین سس ایله دئیب اشتراك ائده ن لری آغلاتدیق دان سونرا،مچید ایچینده سینه یا ایسه زنجیر دسته لری ترتیب ائدیلیر.سلماس دا نوحه لرین ریتمی،اوندان دا آسیلی اولاراق زنجیر و سینه وورماق اوچ ضرب دیر.بو ریتم اورمیه ده ده ایشلك دیر لاكین خوی،تبریز و سلماسین باشقا قونشو شهرلرینده ایكی ضرب سیستمی واردیر

سلماس دا گئجه دسته لرین ائشیگه چیخما رسمی یوخ دور.تكجه بو یاخین كئچمیشه كیمی سلماس دا شاخسئی – واخسئی دسته لری گئجه لر محله لره چیخیرلار .البته دئدیكلره گؤره زنجیر – سینه دسته لری اؤنجه لر مچیدلرده ن ائشیگه چیخارمیش لار .اوز – اوزه ایسه گلنده دسته لرآراسیندا داعوا دوشوب بیر – بیری نین داوول لارین ، ائل – بایراق لارین آلارمیش لار . آنجاق بو دبین آرادان قالدیریلدیغی چوخ زامان اولور.

ایندی لیك سلماس دا زنجیر دسته لری ، سینه دسته لری تاسوعا ایله عاشورا گونو محله لره چیخیب خیاوان لاری دولاشیب.بو دسته لری قاباغیندا قوربان نذیری اولا عائله لر قوربان لارینی كسرلر.سود – شربتی نذیر دئیه ن لر ایسه بونلاری مراسیمده اشتراك ائدن لر آراسیندا پایلارلار.دسته لر حاجت لری اولان ائولر ، هابئله خسته خانا اؤنونده دایانیر ، اشتراك ائدن لر اللرینی گؤیه قالدیریب حاجت لرین دیله دیكده "آمین" یا ایسه " قبول اولسون" دئیرلر

سلماس دا امام حسین ماتم مراسمینده ایشتیراك ائدن موسیقی آلتلری داوول ایله چارپانادیر.آنجاق اؤنجه لر بو كیمی مراسیملرده طبل ، قره نئی ، شئیپور ، چارپانا آلتلرینده یارالانارمیش لار.دسته نین سینه – زنجیر ووران صف لرینی اؤنونده امام حسینین آزجا قوشونو خاطیرلادان بیر چوخ علم لر – بایراق لار حمل ائدیلر.هابئله علم لر آراسیندا سود امرجه شهید اولان " علی اصغر"ی گؤز اؤنونه گتیرن بزنمیش بئشیك واردیر.بونلارین یانیندا امام حسینین آتی "ذوالجناح" ی تمثیل ائدن ، ساواش صحنه سیندن چیخمیش بیر آت كیمی بزه نن آت گؤرونور.اشتراك ائدن لردن بیر نئچه یئنی یئتمه اوغلان " آت" آ دوغرو گئده رك بو شعری اوخویور:

فاطمه نور عینی نده ن شئیهه چكرسن

حسین قدرت لیلی گؤز مئیدانه تیكرسن

هارداسالدین حسینی هانی بابامین باشی

سنه قوربان ذوالجناح سنه قوربان ذوالجناح

سونرا " سنه قوربان ذوالجناح" دئیركن اللرینی آتین آلنینا چكیر ، عاشورا گونو ایسه دئیه نده آتین باشینا سامان سه په رلر

سلماس دا عاشورا گونو مراسیمی داها اطرافلی كئچیریلیر.سینه – زنجیر دسته لری باشلارینا كول یاخمیش حال دا (ایندی اونودولوب) تاسوعا كیمی محله لری دولاشیر نهایت قبیرستانلیغا گئدیب سونرا یئنه هر دسته (هیئت) اؤز مچیدینه قاییدیر. كفن گئیمیش،قمه ووران لار بللی محله لرده توپلانیب اؤركه لرده شور سالاراق قمه وورورلار.خسته خانادان گلمیش اكیپ ایسه بونلاری پانسمان ائتمك ده یاردیم ائدیر.آنجاق بو اسكی دب،توركلرله یاشیه اولان دب زامانلا اویغون اولمادیغینا گؤره 1372نجی ایل ده ن یاساق اولموش دور.

عینی زامان دا سلماس شهری نین ایكی یئرینده بیرده بعضی هنده وه ر كندلرده (كهنه شهر ساورا،گول اوزان،حبشی و...) شبئح(شبیه) مراسیمی كئچیریلیر.اؤنجه لر «شبئح» مراسیمی كئچیریلن كندلر بوندان عیبارت اولموش دور:كهنه شهر،گول اوزان،حبشی،قره قیشلاق، خه­نه­یه/خانقاه،ساورا(سوره)اوله.آنجاق ایندی بو مراسیم اوچون ان اؤنملی كندلر كهنه شهر،گول اوزان،بیرده حبشی اولموش دور

عاشورا گونو ناهاردان سونرا بوتون مچیدلرین هیئت لری،دسته لری،شهرده ن،كندده ن كوهنه شهره توپلانیب اوردا كی امام زادانین زیارتینه گئده رلر.بو زامان كهنه شهرده قارایا بؤرونموش ماتمه باتمیش اینسان لار ده نیزی یارانیر.

ایمام حسینه حصر ائدیلن مراسیم لر ایمامین اوچونه كیمی مچیدلرده داوام ائدیر.نهایت اربعینده مچیدده اولان مراسیم لر تیكرارلانیر.

ج)سلماس دا مرثیه ادبییاتیندا رولو اولانلار:

سلماسین كئچمیش­ده ده­یرلی مرثیه(روضه) اوخویانلاری اولموشدور.بونلاردان "شمسی ماللا" اؤز سئحر ائدیجی سسیله هله ده خاطیره لرده یاشاییر.دئدیكلره گؤره "شمسی ماللا" مرثیه اوخوماغا باشلاركن جماعت قان آغلایاردی. هابئله محمد علی شاه قاجارین بو ماحال دا یئر- یوردو اولدوغونا گؤره كؤهنه شهرده ایكن بیر مرثییه اوخویان ایسته ییر."شمسی ماللا"نی آپاریب "محمد علی شاه " اونون سسینی دینله­دیكده اونا "شمس الذاكرین" لقبینی وئرمیشدیر."شمس الذاكرین"ین اوغلو اولمادیغیندان عایله (سوی) اونودولموشدور آنجاق هله لیك قیز نوه سی دیریدیر

سلماسین باشقا مرثییه اوخویانلاریندان حاجی میر محمود رضوی،حاج میر مهدی سید باقیری،حاج ماللا عباس قاره ای هابئله حاجی ماللا اسماعیل نجفی اولموشدور.حاجی میر مهدینین اوغلو حاجی میر هادی ایندیلیك سلماسدا روحانی دیر.

سلماسدا ده یرلی مرثییه اوخویانلار اولسادا نوحه اوخویانلار او قده ر ده اولمامیشدیر.بورادا محرم لیك مراسیملری اوچون تبریز كیمی شهرلرده نوحه اوخویان گتیره رمیشلر.آنجاق ایندی لیك قوجالمیش"میر جلیل صفوی" سلماسین اسگی نوحه دئینلریندن ساییلیر.هابئله "میرحسن هاشمی" ایله اوغلو"میر احمد" نوحه دئینلریندن اوموشدور میر احمد 1350- نجی گونش ایلینده بیر تصادفده(ترافیك قضاسی) آتاسی"میر حسن" ایسه 1376- دا اجلین اوخونا توش گلیب فانی دونیایا گؤز یومموشلار.

یازار: توحید ملك زاده دیلمقانی

http://tohidmelikzade.blogfa.com/post-116.aspx