+0 به یه ن
توالی قانونو
آردیجیلیق و یا سسلیلرین بیری – بیرینین دالینجا گلمه سی
اصیل آذری كلمه لرینده سسلیلر هر جور گلدی اولماز. اونون معیّن قانونو و ترتیبی واردیر. دیلیمزین اؤن سؤزلری، مختلیف جنسلی رنگلی و حجملی اینجی لردن دوزلمیش و بویونباغی كیمیدیر. نئجه كی، بو مرواریدلر معین ترتیبله دوزولمه سه لر، بویونباغی دوزلمز، ائله جه ده اصیل آذری سؤزلری او زامان دوزلر كی، سسلیلر معیّن ترتیبله دوزلسون. بو ترتیبه آردیجیللیق، یا سسلیلرین بیری – بیرینین دالینجا گلمه سی قانونو و یا توالی قانونو دئییلیر.
توالی قانونو، یوخاریدا گؤردوگوموز آهنگ قانونون طبیعی محصولودور. یعنی اگر آذری كلمه سینین بیرینجی سسلیسینی بیلسك، آهنگ قانونون یاردیم ایله، سونرا كی هئچالاردا گلن سسلیلری ده تعیین ائده بیلریك. دئمك، آذری كلمه لرینده سونرا كی هئجالارین سسلیلری بیرینجی هئجادا كی سسلییه ابع اولار.
بو قانونون مهم بیر جهتی اوندان عبارت دیر كی، دوققوز سسلیمیزدناوچو، یعنی (ئ E- و O – ؤÖ ) آذری كلمه ارینین فقط بیرینجی هئجاسیندا گلر و سونرا كی هئجالاردا تكرار اولمازلار.
آشاغیداكی جدولده، سسلیلرین آذری كلمه لرینده كی ترتیبینی گؤرمك ممكن دور. بو جدولی آهنچ قانونو و یوخاریدا دئدیكلریمیزین اساسیندا اؤزونوزده ترتیب ائده بیلرسیز.
آردیجیللیق یا توالی جدولی
|
|
بیرینجی هئجادا اولاندا |
سونراكی هئجالاردا |
نمونه |
|
اوّلده گلنلر |
ائ – ئ E او – و O اؤ – ؤ Ö |
ی I – ه E وُ O – آ A – ی İ و Ü – ی I – ه Ə |
ائشیكده كیلر – گئتدیكجه اودونلوق – دوندورما اؤلكه لر – بؤلوشدورمك |
|
هر یئرده گلنلر |
آ A ا Ə ای – ی İ ای – ی I اوُ – وُ O او – و Ü |
آ A – ی İ ا Ə – ی I آ A – ی İ ا Ə – ی I و O – آ A – ی İ و Ü – ه Ə – ی I |
آشاغی – یاراتماق گلیردیم – اكینچی ایلدیریملار – ایلان ایكیمیز – بیرینجی لر اوزاقلاشدیرماق – اوجالیق اوشومك – سوروجو |
قید: سونرا كی هئجالاردا گله بیلن سسلیلر، جدولده كی ترتیبله دئییل، هر نه جور اولدو گله بیلر.
آردیجیللیق قانونونو اؤیرندیكدن سونرا كلمه لرده بیرینجی سسلینین علامتینی قویماق كفایت دیر و سونرا كی سسلیلرین علامتلرینه احتیاج یوخدور، چونكه بو قانونا گؤره معلومدور. آنجاق اونلارین اساس حرفلرینی یازماق حتماً لازیمدیر.