آذربایجان ائلینین فولكوروندا ، جوره – جوره اویونلار وار. بو اویونلارین نئچه سی اوشاقلاردان سوبای ، بؤیوك لرده اویناردیلار . بونلاردان بیری « هاقیشقا » اویونودور . من اؤزوم قدیم لر « قدس » مدرسه سینده بو اویونو اویناردیم ، چوخ گؤزل اویوندو . بو اوینا بیز « ناققیشلی » دا دئیردیق !

بو اویونون وصفینده بئله گلیپ :

قیشین آخیر آیی بایراما یاخین « تكه چی » گلر ، قاپی – قاپی ائولری گزر ، « سایا* » اوخویار ، اونون هاواسی ایلا تاققاتاق تكه نی اوینادار و ائودن پول ، قند ، چای و بئلنچی شئی لردن پای آلاردی .

تكه نی آغاجدان یونار ، قیرمیزی مخمره چولغالایار ، الوان پارچالار ، قوتاز ، پونچاق ، بالاجا زینقیروو ، سیككه ، پیلك ، مونجوق و بالاجا آینا ایله بزه یردیلر . بو تكه نی اویناتماق اوچون ، قارینی نا یاپیشیقلی بیر آغاج دسته تعبیه ائده ر لر . بو دسته دگیرمی* شكلینده بیر تاختانین آراسینداكی دلیكدن كئچر ، آشاغی یوخاری و اؤز دؤوره سینه حركت ائده بیلردی . تكه چی سول الی ایله دگیرمی تاختانین آلتیندان و ساغ الی ایله دسته نین آشاغی باشیندان یاپیشار ، اوخودوغو سایانین هاواسی ایلا تكه نی اوینادار و تكه نین دؤرد ثابت قیچلارینی تاختانین اوستونده تاققاتاق چالاردی . زینقروولارین سسی ده بو سسه قاریشاردی .

دده قورقود كیتابی تورك خالقینین فولكلور و ادبیات دونیاسیندا گؤزل و آرادان گتمیین اثرلرین بیریندن ساییلیر. دده قورقود ناغیل لاری نئچه عصیرلر بوندان قاباق بو گؤنكوآذربایجان آدلانان یئره گلیب و حماسه‌لر و قهرمانلیق‌لار یارادان بیر كؤچری ائل‌لرین ناغیلیدیر.

بو كیتابدا توركلرین آیری فولكلوراثرلری كیمی نظم ونثر(سوی-بوی)حالیندا یازیلیب. اورادا 2000 بیت شعر گلیب دیر كی كیتابین یوزدن اوتوزودور(30% ). بو شعرلر چوخلو عاشیق‌لارین سازیلا خالقا اوخونورموش. بو گؤن الیمیزده اولان اثرده ایسلامی باخیشلا یازیلان اؤن سؤز و یا باشقا حیصه‌لرده بونا اوخشار مطلب‌لر اولسادا، اونون ایسلامدان اؤنجه یازیلماسی شكسیزدیر. نئچه آراشدیریجی‌لارین نظرینه گؤره(بارتولد، علی بیگ‌زاده،جفری لویس و...) بو ناغیل‌لار ایسلامدان اؤنجه یازیلیب و سونر اونو دییشدیریب‌لر. میرعلی سیدسلامت بو باره‌ده بئله یازیر: « اونون یازیلماسینین دؤزگؤن تاریخی بللی اولماییب اما بیر سیرا اونو میلادین 10-جو و 11-جی عصیرلرینه و بیر سیرا اونو 7-جی و 8-جی عصیرلره نیسبت وریبلر و احتمالی واركی تاریخی فاصیله سی داهادا اوزاق اولموش اولا ». سید سلامت جنابلارینین آراشدیرماسینا گؤره اوغوز قبیله‌لرینین آذربایجانا گلمه‌سیندن قاباق بو ناغیل‌لار دؤزلمیشدیر و جفری لویسون نظرینه گؤره «اوغوز» سؤزجؤگؤ قبیله وائل معناسیندادیر و تورك كلمه سینین اونا آرتماسیندان «تورك قبیله سینی» آنلامینی دویوروق.

حمیده محمدزادگان

هر بیر اینسان چیخارینا گؤره اؤزونه یاراشان آد قازاناردی ،بئله لیكله گؤرونور كی هر كیمین آدی اونون شخصیتین گؤرسدن دیر . تورك لر ایلك هم ده قارشیلیق سیز ایسلام دینینی قبول ائدنلردن اولدوقلاری اوچون بوتون اؤز عادت - عنعنه لرینه ایسلامی اینانجلارا قاتاراق اونلاری یاشاتمیشلار .

هر میللتین وارلیغی ، تاریخی ، عادت - عنعنه لرینی یالنیز آدلارلا تانیماق اولا بیلر . بونلاردا آد قونوسو اجتماعی ، سیاسی یاشاییشادا اولاركن اؤز اؤنمینی ادبیات ، مدنیت باشقا ساحه لرده قورویوب ساخلاییر.

بو مقاله 1385-جی ایل 28 آذرده شریف تكنیك اونیورسیته‌سینین شعر و ادب انجومنی‌ تشبّوثویله دوزنله نن چیلله گئجه ‌سی مراسیمینده سونولموشدور.

.
عزیز دوستلار!!
تقدیم ائده‌جه گیم بو مقاله ده آذربایجان فولكلوروندا قیش مراسیملری، اؤزللیكله ده چیلله مراسیمیندن سؤز آچاجاغام:
بیلدیگینیز كیمی اسكی چاغلاردا یاشایان اینسانلارین دونیا گؤروشو، اساطیر (میتولوژی)، آنیمیسم، توتمیسم و... اساسلاریندا قورولموشدور، اونلار بوتون یارانیش و طبیعتین اؤنملی حادیثه‌ لری اوچون میتولوژیك مودل یاراداراق، اونلاری اؤز چیخارلارینجا هم تبیین ائتمیش هم ده اونلارلا یولا گلمیش، اؤزلری اویدوردوقلاری اؤز افسانه‌لره ایناناراق، طبیعتده اوز وئرن چتینلیكلره قاتلانیب، یاشاماغی باجارمیشلار.

قوربان بایرامی و یا دینی قوربان كسمه بایرامی – ایسلام عالمینده ان مؤحتشم بایرام‌لاردان بیری‌دیر. بوتون موسلمان عالمینده هر ایل اوروجلوق آیی بیتن‌دن 70 گون سونرا قئید اولونور و عادتن اوچ گون داوام ائدیر. مراسیم‌لرده قویون، قوچ، اینك، دانا و یا دوه كسیلیر. قوربانین بیر حیسه‌سین‌دن دین خادیم‌لرینه پای گؤندریلیر، بیر حیسه‌سی ایسه كاسیب‌لارا پای‌لانیر. هامییا برابر پای وئریلیر، قوربان كسن اؤزو ده برابر پای گؤتوره بیلر. عنعنه‌یه گؤره دیلن‌چی و كاسیب‌لار بایرام گونو آج قالماسین‌لار دئیه بو گون مراسیم‌لره دعوت اولونورلار.

گئچمیشی

قوربان بایرامی ان قدیم بایرام‌لاردان‌دیر. دینی قوربان كسمه مراسیمی ایسلام‌دان دا اول مؤوجود اولوب، لاكین او واخت‌لار گوناه دان تمیزلنمك، غضب لنمیش الله ین كؤنلونو آلماق و س. نظرده توتولوردو.

هیجری‌نین (محمد پیغمبرین مككه‌دن مدینه‌یه كؤچمه‌سی‌نین) ایكینجی ایلین‌دن سونرا دینی قوربان كسمه‌نین ایسلام عالمینده باشقا مقصدلری و سبب‌لری یاراندی. بئله كی، دینی قوربان كسمه ایسلام عالمینده بؤیوك روح یوكسك‌لیگی، دیندارلیق، خئیریه‌چی‌لیك، باشقا‌لارینا كؤمك ائتمك كیمی علامت‌لره ییه‌لندی.

دینی قوربان كسمه ایبراهیم پیغمبرین حیاتیندا باش وئرن احوالات‌دان سونرا یارانمیش‌دیر. بئله كی، یوخودا الله ایبراهیم پیغمبره اوغلو ایسماعیلی قوربان وئرمه یی (اونلارین اللها ایمانینی یوخلاماق اوچون) امر ائدیر. ایبراهیم اصل دیندار كیمی اللهین امرینی یئرینه یئتیرمه‌یه حاضر ایدی، ایسماعیل اؤزو ده قوربان اولماغا راضیلاشیر. بو حاقداقوراندا یازیلمیش‌دیر.

اللها قلبن یاخین و صادق اولدوغونو ثبوت ائتمك ایسته‌ین ایبراهیم پیغمبر اوغلو ایسماعیلی قوربان كسمه‌یه حاضر ایدی. لاكین اوجا الله بونو اؤز ائلچی‌سینه روا بیلمه‌دی و قوربان‌لیق اوچون اونا بیر قوچ گؤندردی. بونا گؤره ده قوربان‌لیق بایرامیندا كسیلن قوربانا "ایسماعیل قوربانی" دا دئییرلر.

قایناقلار

آذربایجان قوربان بایرامی

آذربایجان خالق عادت عنعنه لری

Az.wikipedia

       لاكین اوشاقلاریمیزین آنادیلده درس اوخوما آرزوسو هله ده اوركلرده

دوگونله نیب   قالیبدیر !    ۷۰ میلیون نفوسو اولان ایران  اؤلكه سینده  ۳۰ میلیوندان

چوخ جمعیتی اولان تورك میلّتی نین مكتبلرده  آنا دیلینده  درس اوخوما حاقّی

اولماماسینا  دونیادا اینانان  اولارمی ؟ !   ایرانین قونشوسو اولان عراق و حتی افغانستان كیمی دونیانین ان دالی قالمیش اؤلكه سینده ، اؤلكه نین باشاباشیندا ایكی سرتاسری رسمی دیلین ، و ولایتلرده محلی دیللرین مكتبلرده تدریسی قبول اولوب و اجرا اولور ،

لاكین دونیانین ان دموكرات اؤلكه سی ادعاسینی داشیان  اؤلكه ده ۳۰ میلیون تورك دیللی انسان بو ابتدایی مدنی حاقدان محرومدور !!